Ποιος άνοιξε την Κερκόπορτα;

Θλιβερή επέτειος η σημερινή, που θα έπρεπε όμως να αποτελέσει για όλους μας αφορμή για προβληματισμό

Θλιβερή επέτειος η σημερινή, που θα έπρεπε όμως να αποτελέσει για όλους μας αφορμή για προβληματισμό. Τι οδήγησε στην πτώση της, μια κραταιά αυτοκρατορία; Ήταν άραγε αιτία η ισχύς του αντίπαλου ή μήπως η εξασθένιση των αμυνόμενων λόγω των εμφυλιοπολεμικών έριδων; Προφανώς, συνέβησαν και τα δυο παράλληλα.

Ο θρύλος θέλει ανοικτή την Κερκόπορτα, απ’ όπου πέρασε ο εχθρός και κυρίευσε την Πόλη. Αν ήταν κλειστή, θα αποφευγόταν η άλωση; Η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ αναρωτιέται (σε παλαιότερο σημείωμά της στα «Νέα»): «Τι να πεις για την Κερκόπορτα; Σε συμβολικό επίπεδο μόνο μπορείς κάτι να πεις. Αλλά είναι σαν να λέμε ότι αντί να σκοτώνονταν τρεις Τούρκοι κατά την είσοδό τους στην Πόλη, θα σκοτώνονταν δέκα αν η πόρτα ήταν κλειστή. Και λοιπόν; Αφού είχαν ανεβάσει σκάλες και έμπαιναν από όπου ήθελαν».

Πράγματι, συμβολικός είναι ο ρόλος της, αλλά πανίσχυρος. Η Κερκόπορτα έχει στοιχειώσει στην ελληνική ιστορία. Στις κρίσιμες στιγμές του γένους, πάντα κάποιοι θα βρεθούν να την αφήσουν ανοιχτή, κι ο λαός να παραδοθεί χωρίς μάχη, χωρίς αντίσταση, αφού όμως ο αντίπαλος φρόντισε από πριν να τον αφοπλίσει.

Κερκόπορτα επομένως, δεν είναι το μικρό πορτάκι. Αλλ’ είναι όλη η προηγούμενη διαδικασία, όπου ο αντίπαλος προετοιμάζει κατάλληλα το έδαφος, ώστε να συναντήσει τη μικρότερη δυνατή ή και καθόλου αντίσταση. Ο Φωκίων ο Αθηναίος, γράφοντας για τον Φίλιππο λέγει, ότι κυρίευε τις πόλεις πριν ακόμη εμφανιστεί με το στρατό του μπροστά στα τείχη της. Χρησιμοποιούσε γι’ αυτό την πονηρία, την εξαγορά αντιπάλων, την καταστρατήγηση των συμφωνιών. Συνταγή απόλυτα επιτυχής, αφού ποτέ δεν ηττήθηκε στο πεδίο των μαχών.

Το άνοιγμα της Κερκόπορτας δηλαδή, δεν συμβαίνει την ώρα της τελικής αναμέτρησης, αλλά πριν, πολύ πριν. Κι ο εχθρός προσκαλείται στην ουσία να καταλάβει την πόλη ανοχύρωτη. Το λέγει παραστατικά ο Παλαμάς στον «Δωδεκάλογο του Γύφτου»: «Και ήταν οι καιροί που η Πόλη / πόρνη σε μετάνοιες ξενυχτούσε / και τα χέρια της δεμένα τα κρατούσε / και καρτέραγ΄ ένα μακελάρη (...) Και καρτέραγε τον Τούρκο να την πάρει».

Η ιστορία φυσικά δεν επαναλαμβάνεται, αλλά οι ομοιότητες πολλές. Και όταν φέρνεις στο νου την Κερκόπορτα, βλέπεις μπροστά σου τα σημερινά. Στην πιο κρίσιμη στιγμή της Κωνσταντινούπολης, έπρεπε να βρεθεί τρόπος να νικηθεί το πιο φρικτό ελάττωμά μας: Η διχόνοια. Ενώ ο Μωάμεθ ένωνε τους μουσουλμάνους από κάθε σημείο της Ανατολής, ο Παλαιολόγος είχε να αντιμετωπίσει τις συγκρούσεις ανάμεσα στους ενωτικούς και στους ανθενωτικούς.

Ήταν δε το μίσος τόσο δυνατό, που οδηγούσε σε προδοσία: την ώρα που ο Αυτοκράτορας χρειαζόταν και το τελευταίο νόμισμα, πολλοί ανθενωτικοί προύχοντες έκρυβαν στα υπόγεια των σπιτιών τους τα τιμαλφή, αρνούμενοι να βοηθήσουν, γιατί όπως είχε πει ο μέγας Λογοθέτης Λουκάς Νοταράς «κάλιο το σαρίκι του Σουλτάνου, παρά η τιάρα του Πάπα» (αυτό που στη δημώδη ποίηση μεταφέρθηκε ως «κάλιο τούρκικο φακιόλι, παρά Φράγκος εις την Πόλη»).

Ας αναλογιστούμε λοιπόν, ποιοι «δικοί» μας άνοιξαν σήμερα την Κερκόπορτα κι ο εχθρός πέρασε τα τείχη. Ποιοι φέρνουν τη διχόνοια στο λαό σε κρίσιμες στιγμές (το 1922, το 1944, το 1974, σήμερα) κι αφήνουν απροστάτευτη την χώρα; Πάντα θα υπάρχει αφορμή για διχασμό. Δεν χρειάζεται παρά ο αντίπαλος να ανάψει το φυτίλι. Ο Καρολίδης (στην «Ιστορία της Ελλάδας») γράφει: «Η πόλη παραδόθηκε από την θρησκευτική μερίδα των ανθενωτικών στους αρχηγούς του πολιορκητικού στρατού». Αλλά κι ο ίδιος ο λαός βεβαιώνει, ότι «από μέσα» βρίσκονται αυτοί που ανοίγουν τις Κερκόπορτες. Ο Νικ. Πολίτης (στα «Τραγούδια του ελληνικού λαού») παραθέτει μια φράση από τραγούδι του Πόντου: «Έδωκαν τα κλειδία».

Ο συμβολισμός της πτώσης της Πόλης από ένα ασήμαντο γεγονός, το άνοιγμα μιας πορτούλας, σχολιάζεται από τον Στέφαν Τσβάιχ με παραστατικό τρόπο, ως «ένας κόκκος άμμου, που έκρινε την ιστορία του κόσμου» (για την ισχύ του κόκκου άμμου, αναφερθήκαμε προ ημερών, μεταφέροντας τη φράση του φιλόσοφου Ευβουλίδη).

Τι χρειαζόμαστε σήμερα για να μείνει κλειστή η Κερκόπορτα; Υπεύθυνους ηγέτες που να πουν ως ο Παλαιολόγος στον Μωάμεθ «Δεν είναι δική μου η Πόλη για να σου την παραδώσω». Κάπου θα βρίσκονται ανάμεσά μας, αλλ’ εμείς σταθεροί στις θέσεις μας, πάλι θα αναδείξουμε, αυτούς που άνοιξαν το πορτάκι.

Ο Μακεδών
Πηγή: voria.gr